Tarım, sadece bir üretim faaliyeti değil; aynı zamanda bir ülkenin gıda güvenliğinin, ekonomik bağımsızlığının ve sanayisinin temel taşıdır. Bu nedenle bazı tarım ürünleri “stratejik” olarak tanımlanır. Ancak bu ürünlerde mutlak üstünlük sağlamak ne kadar mümkündür?
Mutlak Üstünlük Nedir?
Ekonomi literatüründe “mutlak üstünlük”, bir üreticinin bir malı rakiplerine göre daha yüksek verimlilikle ve daha düşük maliyetle üretebilme yeteneğini ifade eder. Bu kavram, tarım alanına uyarlandığında oldukça iddialı bir hedefi işaret eder: Stratejik öneme sahip ürünlerde rakip ülkeleri geride bırakmak.
Stratejik Tarım Ürünü Ne Demektir?
Stratejik tarım ürünleri, bir ülkenin vazgeçemeyeceği ürünlerdir. Bunlar genellikle dört ana grupta toplanır:
Gıda güvenliği açısından: Buğday, mısır, pirinç
Ekonomik bağımsızlık açısından: Pamuk, ayçiçeği, şeker pancarı
İhracat potansiyeli açısından: Fındık, zeytin, üzüm
Sanayiye hammadde temini açısından: Pamuk, tütün, yağlı tohumlar
Ancak bu ürünlerde üstünlük sağlamak; yalnızca üretim yapmakla değil, pek çok faktörle de ilişkilidir.
Tarımda Üstünlük Neye Bağlıdır?
Tarımda mutlak üstünlük sağlayabilmek için şu unsurların bir arada olması gerekir:
* Uygun iklim koşulları
* Verimli toprak yapısı
* Yeterli ve sürdürülebilir su kaynakları
* Güçlü bir teknolojik altyapı
* Bilgili ve tecrübeli üretici profili
Ne yazık ki, bu değişkenlerin tamamında aynı anda güçlü olmak her ülke için mümkün değildir.
Daha Doğru Bir Yaklaşım: "Karşılaştırmalı Üstünlük"
olmalıdır.
Tüm stratejik ürünlerde mutlak üstünlük sağlamak yerine,
"karşılaştırmalı üstünlük" prensibini benimsemek daha akılcı bir yol haritasını ortaya çıkarır.
Bu anlayış, ülkenin belirli ürünlerde diğer ülkelere göre daha verimli ve avantajlı olduğu alanlara odaklanmasını sağlar.
Tarımsal üretimde karşılaştırmalı üstünlük, bir ülkenin, başka ülkelere kıyasla daha düşük fırsat maliyetiyle belirli bir tarım ürününü üretme yeteneğidir.
Türkiye'nin Karşılaştırmalı Üstünlük Alanları
Türkiye'nin iklimi, coğrafyası ve biyoçeşitliliği dikkate alındığında bazı tarım ürünlerinde dünya çapında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu söylenebilir:
İklim ve Biyoçeşitliliğe Dayalı Ürünler
Fındık → Dünya üretiminin %65’ i Türkiye’dedir (özellikle Karadeniz).
Kuru incir ve kuru kayısı → Dünya pazarında lider.
Zeytin ve zeytinyağı
Akdeniz ikliminin avantajıyla ciddi potansiyele sahip.
Üzüm (sofralık ve kuru) → Ege ve İç Anadolu’da geniş üretim.
Antep fıstığı → Güneydoğu’da verimli üretim alanı.
Mevsimsel Avantajlar
İlkbahar ve kış meyve-sebze üretiminde (örtü altı yetiştiricilikle) Avrupa ülkelerine göre daha erken hasat avantajı.
İklim çeşitliliği sayesinde aynı anda farklı ürünlerin üretilebilmesi.
Tarım kültürü geçmişten bu yana köklü bir yapıya sahiptir.
Türkiye'nin Bu Alandaki Fırsatları
Avrupa ve Ortadoğu’ya Yakınlık
Pazarlara lojistik olarak yakın olması taze ürün ihracatında büyük avantaj.
Organik ve Katma Değerli Ürün Potansiyeli
Özellikle Ege , Akdeniz ve Orta Karadeniz bölgeleri organik tarıma uygun.
Katma değerli ürün (örneğin: kurutulmuş domates, salça,konserve vb.işlenmiş meyve) üretimi artırılabilir.
Yerli Tohum ve Genetik Çeşitlilik
Türkiye tohumculukta Dünyada ilk 10 Ülke arasındadır. Kullandımız tohumun %97'sini kendimiz üretiyoruz. Ayrıca 117 Ülkye de tohum ihraç ediyoruz.
Endemik türlerde dünyada bulunan uaklu 10 Bin Endemik türün 3 Bini Türkiye'de bulunmaktadır.
Bu, özgün ürünler geliştirmeye imkan sağlar.
Turizm ile Entegre Tarım (Agroturizm)
Türkiye, zengin tarım kaynakları, tarihi ve doğal güzellikleriyle agroturizm (tarım turizmi) açısından büyük fırsatlar sunar. Agroturizm, hem kırsal kalkınmayı destekler hem de şehir yaşamından uzaklaşmak isteyenlere doğayla iç içe deneyimler sunar.
Tarım ve turizmin birleştiği projelerle (örneğin lavanta bahçeleri, üzüm bağları) kırsalda ek gelir yaratılabilir.
Zorluklar (Fırsatları Tam Kullanamama Sebepleri)
Su kaynaklarının verimsiz kullanımı ve kuraklık riski.
Küçük parseller ve dağınık üretim yapısı.
Tarımsal Ar-Ge’nin ve sevgiler dijitalleşmenin yetersizliği.
Girdi maliyetlerinin yüksekliği (mazot, gübre, ilaçvb.
Özetle
Türkiye, bazı tarım ürünlerinde doğal ve coğrafi avantajlara sahip olduğu için karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Bu üstünlüklerin etkin değerlendirilmesi için:
Modernizasyon,
Verimlilik artışı,
Lojistik ve pazarlama altyapısının geliştirilmesi gibi alanlara yatırım yapılması gerekir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında;
Tarım ve Orman Bakanlığı'nca 1 Eylül 2024 itibarıyla 'ÜRETİM PLANLAMASI" ıygulamasına geçilmiş olup 13 stratejik ürün üretim planlamasına alınmıştır.
Bu planlama 2025-2027 dönemi için geçerli olacaktır.
Uygulanacak olan "Üretim Planlamasına" göre
4 ana grupta 13 stratejik ürün belirlenerek: hububat, baklagil, yağlı tohumlar ve patates/soğan gibi,
Bu ürünlerin alt başlığında da;
buğday, arpa, dane mısır, yağlık ayçiçeği, aspir, kanola, soya, kütlü pamuk, nohut, kuru fasulye, mercimek, patates, kuru soğan) gibi ürünler plana dahil edilmiştir..
Sonuç:
Stratejik tarım ürünlerinde mutlak üstünlük, kulağa hoş gelen ancak pratikte sınırları olan bir hedef olabilir.
Gerçekçi ve sürdürülebilir bir tarım politikası için, kaynaklarımızı en verimli şekilde kullanarak karşılaştırmalı üstünlük sağladığımız alanlara yönelmeliyiz. Bu yaklaşım hem çiftçiyi güçlendirir hem de ülkemizi tarımsal anlamda daha dirençli kılar.
